De afgelopen dagen, tussen Zoomgesprek en thuisonderwijs door, was ik verzonken in het boek Money Changes Everything van Yale-hoogleraar William Goetzmann. Ik las hem in mijn hangmat, op mijn balkon, tussen de planten die ik net had gekocht bij de lokale bloemenvrouw.
U wist het natuurlijk al, maar ik leerde dat het financiële systeem iets magisch heeft. De uitvinding van de rentedragende lening, een jaar of 5000 geleden, lag ten grondslag aan stedenbouw en voedselverdeling, aan verzekeringen en internationale handel. Met een slag van de financiële toverstaf werd waarde verplaatst door ruimte en tijd.
Goetzmann laat zien dat die financiële toverstaf veel problemen oploste, maar ook nieuwe problemen met zich meebracht, zoals schulden en speculaties, bubbels en gewoeker. Dat is niet de schuld van financiën zelf, zegt hij. Die moet je enkel zien als gereedschap om iets voor elkaar te krijgen. De uitvinding van de rentedragende lening moet in het rijtje buskruit, de drukpers en de verbrandingsmotor.

‘De opbrengst van onze investering moeten we niet alleen zien in geld, maar ook in kwaliteit van leven’

Maar dat financiële instrumenten geen moreel besef hebben, dat ze goed zijn noch slecht, betekent niet dat ze alleen ten goede worden ingezet.

Ook nu, tijdens deze crisis, zal dat niet plotsklaps gebeuren. We maken afwegingen tussen faillissementen en mensenlevens, tussen dividend uit blijven keren en een pas op de plaats maken, tussen vrijheid en veiligheid. We moeten een financieel systeem herzien dat in 12 jaar tijd last had van zowel inwendige rot als uitwendige stormen. Er zullen nieuwe oplossingen moeten komen, die op hun beurt weer nieuwe problemen opleveren, die weer om oplossingen vragen.
Fintech, crowdfunding en blockchain zijn de aangewezen financiële middelen voor de nieuwe oplossingen, zegt Goetzmann. Ze kunnen helpen oude systemen open te breken, en conservatieve instituten democratischer en transparanter te maken. Wel moeten we daarvoor waarde anders gaan definiëren. Het is nodig dat we de opbrengst van onze investering niet meer alleen zien in geld, maar ook in kwaliteit van leven en van de leefomgeving.
Maar hoe we ook met waarde omgaan, de kern van de financiële transactie – de tijdreis van waarde – blijft iets magisch hebben. Ik las over restaurants in Amerika die open kunnen blijven door maaltijden voor zorgpersoneel klaar te maken. Ze worden gefinancierd door crowdfunding: door één druk op de knop neem je als investeerder deel aan het in stand houden van horeca, én de gezondheid van het zorgpersoneel.
Je krijgt er zelf geen maaltijd voor terug, maar je kunt straks wel weer bij jouw buurtrestaurant terecht. Ook dat is een vorm van dividend.