Het leek een merkwaardig staaltje ideologie, vorige week in de Tweede Kamer. VVD’er Dennis Wiersma vroeg om meer publiek geld voor vakopleidingen, zodat bedrijven die zelf een vakschool willen opzetten aanspraak kunnen maken op onderwijsgeld. ‘VVD’er zoekt overheidssteun’, plaagde ik mijn liberale geliefde.
Het is een onderwerp naar mijn hart. Op mijn bureau liggen boekjes over de bedrijfsschool van Shell in Pernis en die van scheepsbouwer Wilton-Fijenoord in Schiedam. Begin twintigste eeuw werden ze opgericht, want met een beetje training werkten arbeiders veiliger en efficiënter. Goed voor de winst, goed voor de werkgever.
Naast winst maken zaten achter deze scholen ook goede bedoelingen. Een mooi inkijkje in die bedoelingen geven de verslagen van de zogenaamde Zakencursus, die in de jaren dertig gehouden werd in het lommerrijke Barchem. Het was een groep zakenmensen – vijftig zakenmannen, twee zakenvrouwen, en een handvol echtgenotes – die het had over de verantwoordelijkheid van het bedrijfsleven in een complexer wordende samenleving.

‘Linkse praatjes dus, daar in Barchem, terwijl een groot deel van de zakenlieden knetterliberaal was’

De verslagen gaan over de financiële crisis, over de dreiging van nazi-Duitsland, maar vooral over de ‘geestelijke armoede’ van de arbeider in die tijd.

Die armoede werd vooral veroorzaakt door de toenemende zwaarte en specialisatie van het werk. Marx waarschuwde er al voor: fabriekswerk zuigt de levenslust uit de arbeider.
Linkse praatjes dus, daar in Barchem, en dat terwijl een groot deel van deze zakenlieden knetterliberaal was. Vreemd is dit niet: prominente leden als Wim Schermerhorn (naoorlogs premier) en havenbaron Jan Backx werden na de oorlog actief voor de Partij van de Arbeid – bij oprichting de partij van de politieke doorbraakgedachte. Ondernemers als Backx waren gebaat bij gelukkige, gezonde werknemers, en deinsden er niet voor terug daar een actieve rol in te spelen. Onderwijs, vonden ze, was daarbij cruciaal.
Een groot succes werd de politieke doorbraak niet, maar elke keer als ik het idee herken in de hedendaagse politiek word ik vrolijk. Ik zag het bij VVD’er Wiersma: hij zei het systeem los te willen wrikken en onderwijsschotten te willen ‘doorbreken’. Maar vooral werd ik blij van de inhoud, want een herwaardering van vakmanschap is hard nodig. We moeten af van het onderscheid tussen hoog en laag. Af van het idee dat werk waarvoor je niet de schoolbanken in hoeft, maar wel degelijk kennis en vaardigheden vergt, minder waard is.
Daar is een kleine doorbraak voor nodig. Want vakwerk is te belangrijk om aan het huidige schoolsysteem over te laten.